کالیبراسیون چیست؟
کالیبراسیون عبارت است از مقایسه مقادیر اندازه گیری شده توسط یک تجهیز با مرجع همان تجهیز با دقت بالا و همچنین محاسبه میزات خطای دستگاه اندازه گیری، در واقع عمل کالیبراسیون که به صورت دوره‌ای انجام می‌شود با هدف دستیابی به اطمینان نتایج حاصله از تجهیز صورت می‌گیرد.
مرجع اندازه گیری کالیبراسیون چیست؟
همانطور که گفته شد کالیبراسیون توسط سنجش اندازه‌گیری دستگاه با مرجع همان تجهیز می‌باشد، حال مرجع آن تجهیز یک دستگاه و یا ابزاری است که دقت اندازه‌گیری آن حداقل ۴ مرتبه دقیق تر از دستگاه تحت کالیبراسیون می‌باشد.
دستگاه های مرجع اندازه‌گیری به علت دقت بالاتر گران قیمت و بسیار حساس هستند و خرید و نگهداری آن‌ها کار بسیار دشواری است، از همین رو تمام آزمایشگاه‌های کالیبراسیون برای اطمینان از دقت نتایج باید تحت نظر سازمان تایید صلاحیت ایران باشند.
نحوه انجام کالیبراسیون چگونه است؟
نحوه انجام کالیبراسیون تجهیزات بسته به نوع آن تجهیز مختلف است و همگی دارای استاندارد بین المللی و یا دفاعی قابل ردیابی هستند و هر آزمایشگاهی موظف است علاوه بر اعلام نوع و شماره استاندارد مربوطه تمامی موارد آن را نیز رعایت کند.
به طور کلی نحوه کالیبراسیون به دو صورت است:
1-دستگاه مرجع تولید کننده
دستگاه مرجع تولید کننده به این صورت عمل میکند که یک پارامتری را به طور کاملا دقیق تولید میکند و حال دستگاه تحت کالیبراسیون ما آن را اندازه می‌گیرد.حال اختلاف بین این دو عدد میزان خطای دستگاه را مشخص میکند.
2-دستگاه مرجع مقایسه گر
این دستگاه به این صورت عمل میکند که دقیقا مانند دستگاه تحت کالیبراسیون همان پارامتر را اندازه‌گیری میکند و عمل کالیبراسیون از اختلاف میزان اندازه گیری هر دو دستگاه محاسبه می‌شود.به طوری که هر دو دستگاه به طور مثال در مسیر یک فشار یکسان قرار می‌گیرند و سپس عدد قرائت شده توسط دو دستگاه گزارش می‌شود.
تعیین فواصل کالیبراسیون:
به طور کلی کالیبراسیون باید در فواصل مشخص تکرار شود چرا که عواملی همچون شرایط محیطی، میزان استفاده از تجهیز، جا به جایی تجهیز، تغییر کاربر تجهیز، میزان استفاده از رنج اندازه گیری تجهیز و یا صدمات به تجهیز بر کارکرد آن تاثیر بسازی خواهد داشت. از این رو باید با توجه به این موارد برنامه ای برای فواصل منظم کالیبراسیون هر تجهیزی در نظر گرفت.
البته لازم به ذکر است که معمولا آزمایشگاه های کالیبراسیون دارای استاندارد به مشتریان خود در برگه گواهینامه کالیبراسیون یک تاریخ پیشنهادی را ارائه می‌دهند اما تصمیم نهایی با کاربر و یا سازمان مالک تجهیز است و آزمایشگاه صرفا با توجه به توصیعه های کارخانه سازنده این تاریخ را اعلام میکند.
الزامات مکان انجام کالیبراسیون:
شاید تا کنون به این مساله توجه نکرده باشید که مکان کالیبراسیون دارای یک سری الزامات و استانداردهای غالبا سختگیرانه می‌باشد که قسمتی از هزینه های کالیبراسیونی که بر دوش شما خواهد گذاشت برآمده از برقرار کردن همین الزامات می‌باشد.
الزامات شرایط محیطی:
1-دمای کاملا کنترل شده با نهایت تلورانس یا بازه تغییرات 2 درجه سانتیگراد
2-رطوبت ثابت و کنترل شده در یک بازه نهایتا 10 درصدی
3-نور محیط
4-الزامات مربوط به برق آزمایشگاه و میزان ولتاژ ورودی ثابت
اگر بخواهیم مهم ترین موارد بالا را ذکر کنیم باید به دمای کنترل شده اشاره کنیم.برای ثابت و تحت کنترل داشتن این دما شما ملزم به رعایت یک سری الزامات جانبی دیگر خواهید بود مثلا برای آزمایشگاه ابعاد باید دمای شما 20 درجه را تامین کنید با نهایت بازه تغییرات 1 درجه سانتیگراد، یعنی دمای شما در بیشترین حد باید 21 و کمترین حد 19 درجه سانتیگراد باشد.
حال شما فرض کنید برای کنترل این دما چه هزینه هایی رو باید بپردازید!ابتدا باید یک دستگاه تهویه اتوماتیک با دقت بالا داشته باشید.که هزینه های تعمیر و نگهداری و برق مصرفی گوشه از این هزینه هاست.دوم باید محیط آزمایشگاه از دیوارها و درب و پنجره کاملا عایق باشد.فردی که در محیط آزمایشگاه وارد می‌شود مدتی دست به کاری نزند تا گرمای دمای بدن او در محیط متعادل شده و دما ثابت بماند.
همه اینها به کنار گاهی برخی استانداردهای سخت گیرانه برای نگهداری تجهیزات مرجع شما نیز تعیین شده است.فرضا وزنه‌های استاندارد سری E و بالاتر باید در همین دما نگه داری شوند یعنی شما حتی زمانی که آزمایشگاه تعطیل و یا دارای فعالیتی نیست دمای آن باید تحت کنترل باشد تا به تجهیزات مرجع شما که بسیار گران قیمت هستند آسیبی نرسد.
دامنه کاربرد کالیبراسیون چیست؟
این اصطلاح به بخشی از فعالیت‌های آزمایشگاه کالیبراسیون تحت نظر استاندارد که مجاز به انجام کالیبراسیون در آن حیطه می‌باشد اطلاق می‌گردد.
به زبان ساده تر این دامنه به مشتری نمایش می‌دهد که این آزمایشگاه مجوز کار در چه حوزه‌هایی و به چه اندازه‌ای را دارد و دقت این آزمایشگاه در این حوزه به چه میزان است.به طور مثال طبق گواهینامه تایید صلاحیت آزمایشگاه کالیبراسیون ژئوپی در حوزه اپتیک 1.8 ثانیه را بهترین دقت برای اندازه‌گیری تعیین کرده است.که با کلیک در اینجا می‌توانید آن را دانلود کنید.
منظور از قابلیت ردیابی در کالیبراسیون چیست؟
اگر به گواهینامه‌های کالیبراسیون صادر شده از شرکت‌های مختلف نگاهی بیاندازید با واژه قابلیت ردیابی و یا Traceability مواجه خواهید شد. منظور از این لغت همانطور که برمی‌آید ردیابی کردن آزمایشگاه شما تا رسیدن به یک استاندارد و یا مرجع بالاتر هست. به طور ساده می‌توان گفت قابلیت ردیابی در کالیبراسیون یعنی آزمایشگاه مذکور از کدام روش و طبق کدام استاندارد بین المللی که قابل ردیابی بوده و می‌توان به محتوای آن دست یافت برای این کالیبراسیون استفاده کرده است و یا از چه دستگاهی برای کالیبراسیون این تجهیز استفاده کرده است.
به عبارتی شخص خواننده گواهینامه می‌تواند دو اصل مهم دست پیدا کند که تجهیز مد نظر با چه وسیله ای و چگونه کالیبره شده است. در این زمینه حتی می‌توانید بدانید که دستگاه مرجع کالیبره کننده با چه مشخصاتی و چه سریال نامبری بوده و یا حتی چه تاریخی توسط چه آزمایشگاه مرجع بالا دستی‌ای، کالیبره شده است.
پس با مطالعه این بخش می‌توانید دریافت کنید که آزمایشگاه چقدر در کار خود دقت و یا دستگاه خود را جهت کالیبراسیون دوره‌ای به چه آزمایشگاهی سپرده است و اگر فرضا آزمایشگاه ذکر شده از اعتبار خوبی بهره نبرده بود یعنی این آزمایشگاه نیز زیاد مورد اطمینان نیست.
نتیجه گیری
هر دستگاهی اعم از ابزار دقیق و یا حتی ساده تر از آن که برای کاربردی چه صنعتی و حتی خانگی استفاده می‌شود جهت اطمینان از صحت عملکرد آن باید تحت کالیبراسیون در فواصل زمان مشخص قرار بگیرد که در مطالب بعدی به زمان بندی کالیبراسیون نیز می‌پردازیم.
قابل توجه خوانندگان محترم:
این مقاله توسط تیم فنی ژئوپی نگارش شده است و شامل قوانین کپی رایت بوده و هر گونه کپی برداری از آن تحت پیگرد قانون قرار می‌گیرد.
